Filmy dokumentalne, jak żadne inne, pozwalają lepiej poznać i zrozumieć świat. Pozbawione efektów specjalnych i widowiskowych ujęć potrafią mocniej wbijać w fotel niż niejeden film akcji. Ich orężem jest bowiem przekaz. Wybrałam 10 dokumentów, które zmieniają postrzeganie świata.
Można śmiało powiedzieć, że filmy dokumentalne przez filmowców oceniane są jako najtrudniejsze i najbardziej wymagające w realizacji. Często prace nad jednym trwają długie lata i nie zawsze ma się gwarancję, że z zebranych materiałów coś powstanie. Często z ich kręceniem wiążą się długie godziny spędzone na rozmowach, reaserchu czy czytaniu stosów dokumentów, a czasem nawet narażanie życia. Przeważnie jednak tej mrówczej pracy zupełnie nie widać. Do tego w większości przypadków konieczne jest osobiste zaangażowanie twórcy w dany temat. Na szczęście wciąż są filmowcy, którzy nie boją się takich wzywań. Dzięki nim powstają filmy dokumentalne, które pozwalają lepiej zrozumieć otaczający nas świat.
Filmy dokumentalne to niezwykle szeroki gatunek. Różnorodność form, jak i poruszanych tematów jest wręcz trudna do ogarnięcia. Żeby wymienić tylko kilka przykładów, mamy dokumenty historyczne, biograficzne, w konwencji śledczej bądź w formie wywiadu. Jedne rejestrują rzeczywistość, inne starają się ją wyjaśnić bądź skomentować. Niektóre wykorzystują animacje, prowokacje i sceny fabularne, inne nagrania z telefonu komórkowego. W zasadzie nie ma dla nich ograniczeń formalnych. Jeszcze większa dowolność w przypadku filmów dokumentalnych dotyczy podejmowanej tematyki.
Filmy dokumentalne nie znają granic. Opowiadają zarówno o człowieku, jego ciele, umyśle, chorobach, lękach, kreacjach, wojnach i zwycięstwach, jak i przyrodzie, zwierzętach, lasach czy wodach. Nie straszne im kosmos, głębiny, polityka, zbrodnie, zaburzenia, samotność czy wielka odwaga. Starają się pokazać świat w jego bogactwie i pełni, nie pomijając żadnego fragmentu.
Co zatem determinuje dobry film dokumentalny? Wydaje się, że umiejętność dotarcia do prawdy, poruszania, odkrywania i skłaniania do refleksji. Jeśli po seansie, nie jesteśmy bogatsi o nową wiedzę bądź nie doznaliśmy emocji, to film nie był udany.
W poniższym zestawieniu zebrałam filmy dokumentalne, które w mojej ocenie zmieniają postrzeganie świata. Kluczem doboru były tu tematyka i siła przekazu. Poza jednym wyjątkiem, nie ma tu biografii i jednostkowych historii. Są za to zobrazowane szersze zjawiska określające naszą rzeczywistość.
Przeczytaj także: TOP 10: Najlepsze filmy o dziennikarzach i dziennikarskich śledztwach
10. Pokolenie pieniądza (Generation Wealth, 2018)
Zestawienie najlepszych filmów dokumentalnych otwiera dokument Lauren Greenfield. Ta fotografka i dokumentalistka od 25 lat analizuje idee pieniędzy, bogactwa i ludzi, którzy chcą żyć luksusowo. W tym obrazie przygląda się rzeczywistości najbogatszych ludzi na ziemi, konsumpcyjnemu nastawieniu społeczeństwa oraz idei „amerykańskiego snu”. Intrygujący, czasem zabawny, a czasem zdumiewający film wydaje się, że jest kulminacją życiowego projektu Greenfield. Autorka stara się dociec, czy za tym materialistycznym szałem stoi coś więcej.
9. Amerykańska fabryka (American Factory, 2019)
„Amerykańska fabryka” to dokument bardzo świeży, laureat Oscara za 2019 rok. Głośno było o nim choćby z faktu, że producentami byli Barack i Michelle Obamowie. Pokazuje on zderzenie dwóch światów, systemów i mentalności. Upadłą fabrykę motoryzacyjną kupuje chińska firma. Chce w niej produkować szyby samochodowe. Lokalna społeczność jest w euforii – na rynek pracy powracają tysiące okolicznych mieszkańców. Szybko się jednak okazuje, że nie tylko są zmuszeni przyjąć niższe wynagrodzenie, to wymagania są znacznie wyższe. Chińscy wysłannicy nie dają sobie już rady z „opornymi i leniwymi” Amerykanami. Dlatego załoga zostaje wysłana w delegację do Chin, aby zobaczyć, jak tam wygląda praca. Zetknięcie dwóch narodów w fabrycznym środowisku, to niczym zderzenie cywilizacji.
8. Zaróbmy jeszcze więcej (Let’s Make Money, 2008)
Ten film ma już 12 lat, a jednak nic nie traci na aktualności. Obnaża, że żyjemy w świecie napędzanym pieniędzmi oraz żądzą pieniądza, która nie zna granic. Film podąża za naszymi oszczędnościami złożonymi w banku. Odsłania mechanizmy ich obracania. Okazuje się, że mogą mieć związek z zadłużeniem każdego narodzonego dziecka w Burkina Faso, dewastacją środowiska naturalnego w Afryce i gigantomanią rynku nieruchomości w Hiszpanii. „Najlepiej kupować, gdy krew jest na ulicach – mówi Mark Mobius guru inwestorów z Singapuru – wtedy zarabia się najwięcej”. A to tylko jedna z zasad, jaką kieruje się współczesny świat finansów.
7. Scena zbrodni (The Act of Killing, 2012)
Przenosimy się do Indonezji i do tragicznych wydarzeń z historii tego kraju, do zbrodni, która nigdy nie została potępiona. Otóż w latach 60. wymordowano tam ok. o,5 mln ludzi. Byli to głównie komuniści i osoby o lewicowych poglądach. Wszystko to działo się pod patronatem władz i za przyzwoleniem Zachodu – w końcu trwała zimna wojna i z komunistami trzeba było walczyć. Do dziś rząd Indonezji uznaje tamte wydarzenia za patriotyczną walkę. Reżyser, Joshua Oppenheimer, spędził siedem lat z „emerytowanymi” dowódcami brygad śmierci w Indonezji. Na jego prośbę chętnie opowiadają o popełnionych morderstwach i odgrywają je przed kamerami. Aby lepiej zrozumieć motywy sprawców i ich stosunek do własnych zbrodni, reżyser proponuje im, aby nakręcili film, który – ich zdaniem – będzie reprezentacją tamtych zdarzeń. Scena zbrodni dokumentuje proces powstawania tego quasi-filmu.
6. Inside Job (2008)
Jak to się stało, że nagle światowa gospodarka zatrzęsła się w posadach, miliony osób straciło pracę i domy, a krach utopił wiele firm i zapewne istnień? Ten film zgłębia przyczyny i skutki kryzysu gospodarczego z 2008 roku. Wyjaśnia zawiły system światowych finansów jego powiązań i zależności. Obnaża, jak sektor finansowy de facto przejął kontrolę nad gospodarką przy niemałym udziale polityków i spekulantów. Wskazuje na prawdziwych winowajców kryzysu i jego ofiary. Co najgorsze, gdy wydawało się, że kryzys otworzy wielu oczy, nic takiego się nie stało, a dalej cierpią najsłabsi.
5. Ikar (Icarus, 2017)
Doping to zmora profesjonalnego sportu. Amerykański kolarz Bryan Fogel zamierza przetestować na swoim organizmie jego działanie, by odkryć prawdę o stosowaniu przez sportowców niedozwolonych substancji. Czy naprawdę pomagają w osiągnięciu lepszych wyników? Autor nie tylko testuje różne substancje, ale także szuka autorytetów, ludzi, którzy pomogliby mu zgłębić problem. Gdy trafia do rosyjskiego naukowca, Grigorija Rodchenkova, coś, co miało być osobistym eksperymentem przeradza się w międzynarodową aferę z elementami thrillera. Jak można się domyślić trafimy do Rosji. Film został nagrodzony Oscarem.
4. Nie jestem twoim murzynem (I Am Not Your Negro, 2016)
Rasizm, czy tego chcemy czy nie, przez długie lata definiował obraz amerykańskiego życia. Do dziś zresztą nie jest jedynie historycznym określeniem, gdyż dalej ma wpływ na rzeczywistość. Raoul Peck, wykorzystując niepublikowane dotąd fragmenty niedokończonej książki Jamesa Baldwina, słynnego afroamerykańskiego powieściopisarza i eseisty, a także bogaty materiał archiwalnych filmów i zdjęć opowiada historię segregacji rasowej, prześladowań i walki o prawa Afroamerykanów w USA. O rasizmie mówi przez pryzmat trzech życiorysów i jednocześnie trzech morderstw: Medgara Eversa, Malcolma X i Martina Luthera Kinga. Ten film porusza.
3. Korporacyjna żywność (Food, Inc., 2008)
Niech nie zwiodą was zdjęcia zielonych farm na opakowaniach jaj, wędlin czy twarożku. Żywność jaką kupujemy w sklepach wcale z nich nie pochodzi. Bliżej im bowiem do fabryk, w których zwierzęta to po prostu surowiec. Film obnaża współczesne metody hodowli oraz produkcji rolnej. Jedno jest pewne, nie można powiedzieć o nich – naturalne. Zysk bowiem zaczął liczyć się dużo bardziej od zdrowia kupujących, ale też pracujących przy taśmach ludzi, o zwierzętach nie wspominając. „Korporacyjna żywność” bez ogródek ukazuje przekleństwo dzisiejszego świata, w którym konsumpcja jest najważniejsza i nic poza nią nie ma znaczenia. Po tym seansie z pewnością inaczej będziemy patrzeć na żywność w marketach, a niejeden zmieni swoje zwyczaje zakupowe.
2. Kapitalizm, moja miłość (Capitalism: A Love Story, 2009)
Michael Moore to jeden z bardziej kontrowersyjnych amerykańskich twórców filmów dokumentalnych. W swoich dokumentach nie boi się podejmować tematów drażliwych. W tym obrazie odważył się wziąć pod lupę jeden z filarów amerykańskiego życia – kapitalizm. Coś, na czym oparto amerykański sen, dziś okazuje się być koszmarem. Moore pokazuje, jak zysk jest motorem wszystkiego i niszczy życie jednostek. Przenikliwe lustruje współczesne procesy kapitalizmu, jego powiązania z polityką i bezduszną retorykę. Nie waha się przy tym używać mocnych słów, nazywając kapitalizm złem. Wydaje się, że jest to najbardziej osobisty film Moore’a.
1. Sugar Man (Searching for Sugar Man, 2012)
Ten film, w przeciwieństwie do pozostałych z tego zestawienia, opowiada historię jednej, konkretnej osoby. Sixto Rodriquez w latach 70. był aspirującym muzykiem. Wydał nawet kilka płyt, jednak „branża” uznała, że ma zbyt egzotyczne nazwisko, a podanych rytmów rynek już nie potrzebuje. Bez pleców i siły przebicia postanowił odstawić muzykę i podjął pracę fizyczną, aby utrzymać rodzinę. Po latach okazało się, że jego piosenki mają status kultowych w RPA, a o tajemniczym muzyku krążą legendy. Znakomity film Malika Bendjelloula, to jednak nie tylko opowieść o niezwykłych kolejach losu, ale także szersza refleksja o brutalności świata. Losy wielu ludzi to zbiegi okoliczności, wypadkowe miejsca urodzenia i koloru skóry. W obliczu tych nieposkromionych mocy Sixto do końca zachował pokorę i niezłomność ducha.
Nie tylko hollywoodzkie gwiazdy chronią swoją prywatność i dbają o to, by ich domy stanowiły…
Filmy młodzieżowe to jeden z najtrudniejszych gatunków filmowych. Opowiadają o młodych ludziach, nastolatkach, ale tworzą…
Seriale o bogaczach i życiu w luksusie cieszą się dużą popularnością. Okazuje się, że miliony…
Pola lawendy w okresie kwitnienia tworzą piękne fioletowe krajobrazy. To dla nich tysiące ludzi co…
Lawendowe pola to jeden z symboli Prowansji - słynnego regionu na południu Francji. Tworzą one…
W trakcie wakacji, gdy jest upalnie, a promienie słoneczne wyraźnie rozgrzewają naszą skórę, łatwo jest…