Filmy o artystach pojawiają się dosyć często. Nie należy to jednak temat do łatwych. Łatwo bowiem otrzeć się o banał, wystawiając bohaterowi filmową laurkę, pełną zachwytów i uproszczeń. Przez to naprawdę trudno znaleźć dobre filmy o artystach. W tym rankingu zgromadziłam 15 najlepszych produkcji, jest wśród nich kilka z Polski.
Filmy artystach przyjmują zazwyczaj formułę dramatu. W życiu twórców jest w końcu dużo niepokojów. Należy pamiętać, że są to jednostki niezwykle wrażliwe, które wciąż poddają w wątpliwość swoje umiejętności i twórczość. Zdarza im się popadać w niemoc twórczą. Wielokrotnie prowadzi to do używek i uzależnień, a w konsekwencji do konfliktów z najbliższymi. Na tym nie koniec. Wielu zmaga się z problemami natury finansowej, trudno im związać koniec z końcem. Rodziny często wywierają na nich presję, żeby zajęli się czymś „normalnym”, poszli do pracy i zaczęli zarabiać pieniądze. Do tego dochodzi też niezrozumienie otoczenia i społeczeństwa. W końcu artyści przekraczają pewne granice, zadają poprzez sztukę niewygodne pytania, często prowokują, naświetlają problemy, o których wolelibyśmy nie wiedzieć. Eksperymentują też formalnie – stosują techniki twórcze, które przez konserwatywne środowiska bywają negowane. Niewielu filmowcom udaje się uchwycić w filmach całe to spektrum zagadnień.
Przeczytaj także: TOP 12: Nowy Jork w filmach. Najlepsze filmy z Manhattanem w tle
Filmy o artystach bywają schematyczne. Trudno im pogodzić wątki osobiste z „zawodowymi”, podczas gdy większość artystów nie stosuje takich rozgraniczeń. Do tego wiele z nich gloryfikuje swoich bohaterów. Stawia ich na piedestale, zapominając, że to też ludzie, którzy błądzą, mylą się, bywają okrutni i niesprawiedliwi. Nawet największy talent nie jest usprawiedliwieniem dla zbrodni czy zwykłego chamstwa. Dlatego najciekawsze są te filmy o artystach, które pokazują swoich bohaterów bez retuszu, odzierają je z mitu. Te które pokazują znój pracy, rozterki, często marazm i samotność. Wybrałam 15 najlepszych filmów o artystach – malarzach i rzeźbiarzach. Oddzielnie traktuję muzyków i literatów. Dlatego w tym rankingu znaleźli się tylko artyści wizualni.
15 NAJLEPSZYCH FILMÓW O ARTYSTACH
15. Camille Claudel (1988)
Wielu pewnie zapyta, „kto to”, kim jest Camille Claudel? Pytanie zasadne, bo ta wybitna rzeźbiarka nie figuruje w kanonie historii sztuki, została bowiem z niego wypchnięta przez swojego kochanka i rywala, Augusta Rodina. Rodin jest uznawany za jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy wszech czasów. Już za życia cieszył się sławą i uznaniem. Prowadził dużą pracownię, w której jako asystentkę zatrudnił zafascynowaną nim Camillę. Ta z czasem sama zaczęła rzeźbić i przewyższać swego mistrza. Rodin nie znosił konkurencji, szczególnie kobiecej. Chora relacja doprowadziła artystkę do obłędu i zapomnienia.
14. Moja lewa stopa (My Left Foot: The Story of Christy Brown, 1989)
Niezwykle wzruszający film o talencie, który musi znaleźć ujście niezależnie od okoliczności. Christy Brown od urodzenia jest częściowo sparaliżowany. Mieszka w biednej irlandzkiej rodzinie. Matka jednak wyczuwa w nim pokłady talentu. Z czasem Christy zaczyna malować i pisać tytułową lewą stopą. W ten sposób wyraża emocje i odnajduje przestrzeń dla siebie. Poruszający obraz nie tylko artysty, ale i człowieka walczącego ze swoimi ograniczeniami.
13. Młyn i krzyż (The Mill and the Cross, 2011)
Film Lecha Majewskiego to przede wszystkim dzieło wizualne, w którym ożywił obrazy Petera Bruegela. Reżyser pokazał powstawanie jednego z najsłynniejszych dzieł artysty – „Drogi krzyżowej”. Za jego pośrednictwem wchodzimy w duchowość ludzi połowy XVI wieku i jednocześnie warsztat artysty tamtego okresu. Film oparto na połączeniu gry aktorskiej kilkunastu zaledwie aktorów i technologi komputerowej CGI.
12. Caravaggio (1986)
Caravaggio to jeden z najbardziej znanych artystów na świecie i zarazem jeden z najbardziej barwnych, choć już niekoniecznie w pozytywnym sensie. Ten włoski malarz doby wczesnego baroku miał bowiem sporo na sumieniu – od drobnych kradzieży, przez cudzołóstwa, po morderstwo. Film przybiera formę wspomnień konającego artysty. Przechodzimy zatem przez całe jego życie od dzieciństwa. Wizualnie film jest odwzorowaniem stylu malarza, to znaczy, że kadry charakteryzują silne kontrasty światła i cienia, co wprowadza niezwykły efekt dramaturgiczny.
11. Pasja życia (Lust for life, 1956)
Nawet najbardziej niezaznajomieni ze sztuką znają to nazwisko – Van Gogh. Jest on symbolem artysty cierpiącego, odrzuconego i poświęcającego się dla sztuki. Choć za życia niedoceniony, po śmierci został uznany za prekursora sztuki nowoczesnej. Miał trudną osobowość i skomplikowany życiorys. To wszystko spowodowało, że stał się łakomym kąskiem dla filmowców. W legendarnego malarza wcielił się niezastąpiony Kirk Douglas, który znakomicie oddał rozterki artysty, które ostatecznie doprowadziły go do szaleństwa i samobójczej śmierci.
10. Powidoki (2016)
Ostatni film Andrzeja Wajdy to historia Władysława Strzemińskiego, artysty tak barwnego, że aż dziw, iż nie powstał o nim film wcześniej. Innowacyjny malarz, który na wojnie stracił rękę i nogę. W życiu najważniejsza była dla niego twórcza wolność, dlatego nie ugiął się pod naciskami socjalistycznej władzy, mimo że przyszło mu za to zapłacić wysoką cenę. Do końca uprawiał sztukę w jaką wierzył. W artystę wcielił się Bogusław Linda, znany bardziej z ról osiłków i twardzieli.
9. Tulipanowa gorączka (Tulip Fever, 2017)
W całym zestawieniu ten film wyróżnia się najbardziej. Przede wszystkim nie jest to biografia artysty, a opowieść, której częścią jest malarz, i to fikcyjny. Jan Van Loos dostaje zlecenie na portret i zakochuje się w swojej modelce – zamężnej kobiecie. Nawiązują romans i postanawiają ukraść szalenie drogie wówczas cebulki tulipanów, żeby razem uciec. Film zachowuje realia epoki i niesamowicie wiernie odtwarza warsztat ówczesnego artysty. A była to epoka tzw. małych mistrzów holenderskich, do których zalicza się Vermeera. Piękny pod względem wizualnym film.
8. Wielkie oczy (Big Eyes, 2014)
Ten film to historia malarki zdecydowanie najgorszej spośród wszystkich artystów w zestawieniu. Margaret Keane jest znana jako autorka obrazów dzieci z dużymi oczami. Są to sentymentalne i kiczowate przedstawienia, które jednak zyskały popularność wśród mas. Nie sama twórczość jest jednak najciekawsza w przypadku Keane, a jej życiorys, a konkretnie historia związku z mężem Walterem. Ten bowiem – sam niespełniony malarz – sprzedawał prace żony jako własne. Choć talentu do malowanie nie miał, to do marketingu i sprzedaży już tak. Wykreował się na jednego z najpopularniejszych artystów Ameryki. Tymczasem Margaret całe dnie malowała w pracowni. Lata jej zajęło, by wyrwać się spod władzy męża i powiedzieć światu prawdę.
7. Maudie (2016)
Maudie Lewis to jedna z najważniejszych kanadyjskich artystek. Jej twórczość była pełna kolorów i radości, niczym prace dziecka. Choć ona sama była osobą energiczną i pogodną, to w jej życiu nie brakowało cierpienia. Wcześnie osierocona, całe życie zmagała się z bolesnym reumatoidalnym zapaleniem stawów. Mimo dotkliwego bólu rąk i stóp wciąż malowała. Film opowiada o jej związku z miejscowym samotnikiem. Bardzo wzruszający obraz, przybliżający światu wyjątkową postać.
6. Frida (2002)
Kolejna historia artysty, którego twórczości towarzyszy wielki ból. Frida to meksykańska malarka, która jako dziecko chorowała na polio, a później uległa wypadkowi autobusowemu. Miała zmiażdżony kręgosłup i miednicę. Towarzyszył jej nieustający ból. Właśnie w czasie rekonwalescencji zaczęła malować, odkrywając w sobie wielki talent. Film jest przede wszystkim zapisem jej burzliwego związku z innym artystą – Diego Riverą. Nie pomija jednak wątków cierpienia fizycznego, licznych poronień i zmagań artystycznych. Znakomita rola Salmy Hayek.
5. Basquiat – Taniec ze śmiercią (Basquiat, 1996)
Basquiat to jeden z nielicznych czarnoskórych artystów, którzy są szerzej znani. Jego twórczość przypada na lata 80. XX wieku. Zaczynał jako 18-19-latek od malowania graffiti. Za kilka dolarów sprzedał swoje pierwsze prace Andy’emu Warholowi i szybko zaczęło być o nim głośno. Zadebiutował wcześnie i wcześnie zniknął ze sceny, zmarł w wieku zaledwie 27 lat w wyniku przedawkowania heroiny. Film jest zapisem jego krótkiej i burzliwej historii, a jednocześnie poszukiwaniem przyczyn przedwczesnej śmierci.
4. Ostatnia rodzina (2016)
Beksiński to artysta budzący wiele kontrowersji, malujący obrazy, które albo się kocha, albo się nienawidzi. Obojętny nie pozostaje prawie nikt. Po wielu książkach o Beksińskim i jego życiu, w końcu powstał o nim film. I jest to jeden z najlepszych polskich obrazów ostatnich lat. Jest to skomplikowany porter rodziny Beksińskich. Film stara się odtworzyć ich codzienność i zgłębić relacje. A te były dalekie od łatwych. Żona Zofia ciężko zachorowała, syn Tomasz nosił w sobie mrok, który popychał go ku kolejnym próbom samobójczym, z kolei Zdzisław wydawał się życiowo zupełnie bezradny. Kochali się i nienawidzili, byli sobą zmęczeni i nienasyceni. Między tym wszystkim pojawia się sztuka dla wielu trudna do zrozumienia.
3. Pan Turner (Mr Turner, 2014)
Film, który nie trafił do polskiej dystrybucji, a wielka szkoda. Jest to bowiem jeden z najlepszych filmów o artystach jakie kiedykolwiek powstały. Turner był jednym z najbardziej innowacyjnych malarzy XVIII i XIX wieku. Jego obrazy ocierały się o abstrakcję, czym ściągnął na siebie falę krytyki. Ekscentryczny Turner nie ustawał jednak w sowich artystycznych dążeniach. Dla zdobycia nowych inspiracji był w stanie zrobić naprawdę wiele. Wspaniały portret artysty i człowieka, w którym odnajdujemy wiele sprzeczności. Uwagę zwraca także warstwa wizualna filmu, gdzie szczególną rolę odgrywa światło, tak ważne dla malarstwa Turnera.
2. Mój Nikifor (2004)
Krzysztof Krauze przybliża postać Nikifora Krynickiego, polskiego malarza prymitywistę, który przez większość życia był uważany za upośledzonego. Tymczasem ten zmagał się z zaburzeniami mowy i słuchu. Niemal całe życie spędził w biedzie, a jednak odnajdywał radość w malowaniu. Film jest zapisem ostatnich lat życia artysty, kiedy to odkryto jego geniusz. Znakomita rola Krystyny Feldman.
1. Pollock (2000)
Na pierwszym miejscu film o Jacksonie Pollocku, jednym z najważniejszych współczesnych artystów i malarzy amerykańskich. Nakręcony bez żadnych fajerwerków i efekciarstwa. Opowiada dzieje Pollocka w prosty, linearny sposób, niczego nie ukrywając. W malarza brawurowo wcielił się Ed Harris, który sportretował artystę zmagającego się z własnym talentem, niepewnością, presją otoczenia, brakiem pieniędzy. Uciekał w alkohol, nie mógł się przebić, a jego najwybitniejsze prace, początkowo były wyśmiewane. Oparcie znalazł w żonie, która była jedyną stałą w jego życiu. Gdy w końcu został doceniony, nie podołał presji. Spokój odnajdywał tylko w pracowni, w czasie swojego słynnego tańca nad płótnem.
